معمــاری کلاسیک در دنـیــــــای امـروز چـه جــــــایــگاهـی دارد؟

یک بار یکی از دوستان ایتالیایی من به ایران آمده بود و قرار بود با هم به تجریش و اطراف آن برویم تا تهران را نشانش بدهم. بازارگردی‌مان که تمام شد و به محله‌های اطراف که رسیدیم، با تعجب به من گفت: «اینقدر که شما در تهران ساختمان نئوکلاسیک دارید و می‌سازید، ما در خود ایتالیا نداریم!». خیلی نکته‌ی عجیبی بود. واقعاً ما در ایران از خود ایتالیایی‌ها ایتالیایی‌تر شده‌ایم؟ اصلاً معماری کلاسیک یعنی چه؟ چه تاریخی دارد؟ در دنیای امروز چه جایگاهی دارد؟ چه زمانی باید از سبک کلاسیک در طراحی ساختمان‌هایمان استفاده کنیم؟

ویلا روتوندا  /  اثر معروف آندره پالادیو  /  معمار دوران رنسانس

 

تمدن یونان در حدود ۲۵۰۰ سال پیش به اوج شکوفایی خودش رسید. ادبیات، موسیقی، سیاست، معماری، شعر، تئاتر، و فلسفه نسبت به زمان خود در اوج خود بودند. در این زمان، معماری یونانی هم اصولی دقیق و منطقی داشت.

 

معماری یونانی، سه نوع دسته‌بندی سبکی داشت:

سبک دوریک

سبک دوریک ساده‌ترین و قدیمی‌ترین سبک معماری یونانی بود. در این سبک، سرستون‌ها ساده بودند و ستون‌ها ضخیم‌تر از بقیه‌ی سبک‌ها.

سبک یونیک

سبک یونیک بیشتر در شرق یونان، مثلاً‌ ترکیه‌ی امروزی، رایج بود، و حالتی ظریف‌تر و زنانه‌تر داشت با سرستونی طوماری.

سبک کرنتی

سبک کرنتین، پیچیده‌تر بود و سرستونش به شکل یک گل بود.

علاوه بر این، در معماری یونانی تناسب‌ها و محاسبات بسیار دقیقی وجود داشت که باید رعایت می‌شد. مثلاً مستطیل طلایی به نظر یونانی‌ها زیباترین و متناسب‌ترین شکل بود. از تناسب طلایی در ساختمان‌های یونانی در نقشه و نما و دیگر اجزا استفاده می‌شد. همچنین، یونانی‌ها علاقه داشتند همه‌ی اشکال به کامل‌ترین حالت‌شان دیده شوند؛ به خاطر همین از ترفندهای فریب چشم استفاده می‌کردند و مثلاً ستون‌ها را به نوعی با برآمدگی می‌چیدند که در چشم‌اندازهای مختلف و با وجود پرسپکتیو، به شکل یک مکعب‌مستطیل کامل به نظر برسد. سرستون‌ها و ستون‌های سنگی که امروز در ساختمان‌های به اصطلاح کلاسیک یا نما رومی می‌بینیم، همه ریشه در معماری یونانِ ۲۵۰۰ سال پیش دارند.

بعد از از بین رفتن تمدن یونان، رومی‌ها توانستند در دنیای غرب حکومتی قدرتمند بسازند. رومی‌ها از دستاوردهای یونانیان استفاده کردند، و معماری هم از این قاعده مستثنی نبود. آن‌ها تکنیک‌های جدیدی را وارد معماری کردند و توانستند معماری یونان را متحول کنند. مثلاً آن‌ها توانستند مصالحی به وجود بیاورند که شبیه بتن امروزی بود؛ یا گنبدهای بسیار بزرگ بسازند، در حالی که معماری یونانی از گنبد استفاده نمی‌کرد. البته رومی‌ها، خودشان گنبد را از بین‌النهرین گرفته بودند. بنابراین، گنبدهای ساختمان‌های به اصطلاح کلاسیک امروزی، ریشه در معماری رومی و معماری بین‌النهرین دارند.

با آغاز قرون وسطی، معماری کلاسیک یونان و روم تقریباً فراموش شدند اما در دوره‌ی رنسانس از آن الهام گرفته شد. معماری رنسانس هرچند از معماری یونانی و رومی الهام گرفته بود، اما خیلی با آن‌ها فرق داشت و توانست با فلسفه‌ی زمان خودش، معماری جدیدی ایجاد کند. بعد از آن، با پیشرفت تکنولوژی در دوران روشنگری و پس از آن انقلاب صنعتی، اروپا و آمریکا بار دیگر به معماری کلاسیک روی خوش نشان دادند؛ اما این‌بار با تکنولوژی‌های نو. کمی بعد و در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، سبک‌های جدید معماری جای معماری نئوکلاسیک دویست سال پیش اروپا را گرفتند و معماری نئوکلاسیک^[۱] خیلی کم مورد استفاده قرار گرفت.

در قرن بیستم، گاه‌گاهی بعضی ملت‌ها و حکومت‌ها به معماری کلاسیک نو^[۲] (شبیه به آنچه که ما امروز در ایران داریم) گرایش پیدا کردند؛ از جمله چند معمار انگلیسی در دهه‌ی چهل. اما معماری کلاسیک بیشتر در کشورهایی استفاده شد که خیلی پیشرفته نبودند. مثلاً شوروی در دوره‌ی استالین، آلمان در دوره‌ی هیتلر، ایتالیا در دوره‌ی موسلینی، و کره‌ی شمالی. این نوع معماری به خصوص مورد علاقه‌ی بعضی حکومت‌ها بوده، چون به آن‌ها حس شکوه و قدرت رسمی می‌داده است.

معماری کلاسیک در دنیای امروز چه جایگاهی دارد؟

معماری کلاسیک (یا معماری کلاسیک جدید) در کشورهای پیشرفته‌ی غربی امروزه کمتر استفاده می‌شود؛ زیرا متخصصان آن‌ها اعتقاد دارند که آن معماری متعلق به زمانی بوده که هنوز تکنولوژی به اندازه‌ی امروز پیشرفته نبوده و آن نوع معماری متعلق به تکنولوژی زمان باستان است. همچنین از نظر زیبایی‌شناسانه هم معیارهای زیبایی‌شناسانه‌ی امروزی تغییر کرده و امروز کسی نمی‌تواند به راحتی بگوید که تناسب طلایی کلاسیک یونانی زیباترین تناسب است؛ چون به فراخور موقعیت ممکن است هرجا یک نوع تناسب زیبا باشد.

با وجود این، در کشور ما معماری کلاسیــک (یــــا بــه اصطلاح رایــــج «معمــاری نمــارومی») هنـــوز بسیــار محبوب است؛ در حــالی که مثلاً تا چهل سال پیش این‌طور نبود. دلیل آن هرچیزی که باشد، نباید یک نکته را فراموش کنیم: ساختن به شیـوه‌ی معمــاری کلاسیـک و نئوکلاسیـک، فقط به معنی استفـاده از ستون‌هـای مرمری با سرستون‌هـای یونـانی نیست. قانون‌های بسیار زیاد و دقیقی در معماری یونانی و رومی وجود دارد که تا آن‌ها را رعایت نکنیم، نمی‌توانیم به راحتی یک معماری را معماری نئوکلاسیک بدانیم. این قواعد و اصول در بسیاری از ساختمان‌های نماکلاسیک ایرانی امروز رعایت نمی‌شوند و اتفاقاً این نوع ساختمان‌ها واقعاً نئوکلاسیک و رومی و یونانی نیستند، بلکه محصولاتی ناقص‌الخلقه هسـتـند کــــــــه می‌تــوانـیــــــم آن‌هـــــا را شترگـاوپلنگ بنـامیم.

چه زمانی

ساختمان‌های‏مان را

به سبک کلاسیک بسازیم؟

حالا ممکن است این سوال برای خیلی از مردم یا سازنده‌ها یا حتی معماران پیش بیاید که بهتر است به کدام سبک طراحی کنند؛ سبک کلاسیک یا سبکی دیگر؟ واقعیت این است که معماری کلاسیک (نئوکلاسیک) تنها یکی از چند صد سبکی است که در تاریخ معماری  و به خصوص در دوران مدرن وجود داشته و انتخاب‌های ما بسیار گسترده هستند؛ اما اگر به سبک کلاسیک علاقه‌مندید و زمین و ساختمان شما شرایط زیر را داشتند، می‌توانید به استفاده از سبک‌ها و عناصر معماری کلاسیک فکر کنید:

اگر زمین ساختمان شما چهار طرف یا لااقل سه طرفش آزاد بود، طراحی کلاسیک می‌تواند انتخاب خوبی باشد؛ زیرا معماری کلاسیک تقریباً هرگز به یک نما –مثل آپارتمان‌ها- محدود نمی‌شود و چند نما و حجم دارد.

اگر نمی‌خواهید خیلی از مناظر اطراف استفاده کنید، استفاده از سبک کلاسیک می‌تواند راه خوبی باشد؛ زیرا در سبک کلاسیک بازشوها و پنجره‌ها کمتر هستند و دیوارها و ستون‌ها بیشترِ نما را می‌پوشانند. بنابراین، اگر چشم‌انداز اطرافتان زیباست یا دوست دارید به اطراف دید داشته باشید، انتخاب سبک کلاسیک منطقی نیست.

اگر بناهای کناری و همسایه‌ها همه به سبک کلاسیک طراحی  شده‌اند، یک راه ساده برای اینکه ساختمان شما در آن میان ناهماهنگ نباشد استفاده از سبک کلاسیک است؛ وگرنه طراحی به هر سبک دیگر در آن زمین سخت‌تر می‌شود؛ البته اگر به خوبی از عهده‌‌ی طراحی ساختمانی به سبک دیگر در آن منطقه برآیید احتمالاً نتیجه‌ی بسیار جذابی برای خودتان هم خواهد داشت.

اگر مدرن بودن، توجه به شیوه‌های امروزی و خلاقیت در طراحی خیلی برایتان مهم نیست، یک طراحی اصولی به سبک کلاسیک می‌تواند خیال شما را از داشتن یک ظاهر مناسب برای ساختمان راحت کند.

طرح هیتلر برای  شهر برلین نازیست  براساس الگوهای کلاسیک

 

چهره‌های کلیدی معماری کلاسیک در دنیا

ویتروویوس

یکی از اصلی‌ترین نظریه‌پردازان معماری کلاسیک یونان و روم در زمان روم باستان. او کتابی معروف با نام «ده کتاب معماری» نوشت که در آن همه‌ی اصول معماری یونانی و رومی را توضیح داده بود. او معمار خوبی نبود و ساختمان‌هایش معروف نیستند، اما بسیاری از معماران از نظرات او استفاده کردند.

پالادیو

پالادیو یکی از معماران اواخر رنسانس (یعنی حدود چهارصد سال پیش) بود که ویلاهایی که طراحی می‌کرد نوآورانه بودند و به محبوبیت بالایی رسیده بودند. بعدها، در قرون هیجدهم و نوزدهم، بعضی معماران سعی کردند با استفاده از طراحی‌های او ساختمان‌های جدیدی بسازند. او آنقدر معروف شد که حتی سبکی به نام «پالادیانیسم» به نام او شکل گرفت که یکی از زیرمجموعه‌های سبک نئوکلاسیک بود.

 

ساختمان‌های کلیدی

معبد پارتنون

معروف‌ترین معبد یونانی کلاسیک که در آتن و روی تپه‌ی آکروپلیس ساخته شده است.

 

معبد پانتئون

این معبد در روم باستان ساخته شده است و گنبد بسیار بزرگ و مرتفع آن در زمان خودش از نظر معماری و تکنولوژی یک نوآوری بزرگ محسوب می‌شد.

 

ویلا روتوندا

معروف‌ترین ویلایی که پالادیو معمار رنسانسی طراحی کرد و از طرف بسیاری از معماران مورد تقلید قرار گرفت.

 

^[۱]۱-Neo-Classical Architecture

^[۲]۲-New Classical Architecture

نویسنده: صالح آزادی